Hoe gaat het met de natuur in de Oost-Vlaamse gemeenten?

24 januari 2025 - Hoeveel natuur is er in elke Oost-Vlaamse gemeente en hoe scoort die in vergelijking met de rest van de provincie en Vlaanderen? Via het online platform provincies.incijfers.be kan je voortaan voor elke gemeente een kant-en-klaar natuurrapport downloaden.

Voor alle Vlaamse gemeenten is natuur en groene ruimte een belangrijk beleidsthema. Ze hebben natuurterreinen in eigendom, vergroenen schooldomeinen en openbare ruimtes, ondersteunen de bescherming van bedreigde diersoorten en maken gebruik van natuurlijke oplossingen om klimaatadaptieve maatregelen te nemen.

"Cijfergegevens verzamelen over natuur vormt voor heel wat lokale besturen een struikelblok. Gelukkig is er nu het rapport 'Natuur in Cijfers' dat een helder overzicht geeft van natuurwaarden, groengebieden en leefkwaliteit in onze provincie. Dankzij de kaarten, cijfers en voorbeelden uit het rapport kunnen lokale beleidsmakers een gerichter en meer onderbouwd natuurbeleid voeren. En dat wordt de komende jaren heel belangrijk, want er is werk aan de winkel."
​​
​gedeputeerde Dagmar Beernaert, bevoegd voor Leefmilieu

Per gemeente kan je een natuurrapport downloaden. Als voorbeeld geven we hier de rapporten van Berlare, Evergem, Maarkedal en Sint-Niklaas.

​Het natuurbeleid is gebaseerd op duidelijke plannen die aangeven waar en welke natuur er wordt beschermd. De ruimteboekhouding geeft een overzicht van hoe de grond wordt gebruikt. Door te kijken naar de oppervlakte van groene bestemmingen zoals natuur- en reservaatgebieden en bossen, en ander groen zoals parken, bufferzones en speelbossen krijg je een globaal beeld van de beschikbare natuur en groen in een gebied.

Oost-Vlaanderen heeft minder groene bestemmingen dan het Vlaams gemiddelde

In Oost-Vlaanderen is 12,2% van het grondgebied bestemd voor natuur en groen. Denk hierbij aan bossen en parken, maar ook aan natuurreservaten. Dit is een kleiner deel dan in de rest van Vlaanderen, waar gemiddeld 15,5% van het land voor groene ruimte bestemd is.

Het natuurlijke netwerk van Vlaanderen: nog veel werk in Oost-Vlaanderen

In Oost-Vlaanderen is er minder strikt beschermde natuur dan gemiddeld in Vlaanderen. 5,6% van het grondgebied maakt deel uit van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). Hiermee heeft onze provincie een lager percentage aan beschermd natuurgebied dan het Vlaamse gemiddelde van 7,7%.

Het VEN vormt samen met het IVON (Natuurverbindingsgebieden van het Integraal Verwevend en Ondersteunend Netwerk) een belangrijk systeem voor het behoud van de biodiversiteit. Op het vlak van natuurverwevingsgebied (0,9%) scoort Oost-Vlaanderen dan weer iets hoger dan het Vlaamse gemiddelde (0,7%).

Natuur beperkt zich niet enkel tot deze groene bestemmingen. Ook buiten deze afgebakende kerngebieden vind je natuur. De provincies spelen een belangrijke rol bij het verbinden van al deze natuur tot een veerkrachtig en biodivers groen-blauw netwerk. Dat doen ze onder meer in samenwerking met lokale besturen, natuur- en milieuorganisaties en de Vlaamse Overheid.

Tot slot geeft het rapport ook een zicht op de Europese natuurdoelen. Deze worden in Vlaanderen afgebakend door speciale beschermingszones voor leefgebieden en vogels. Samen vormen deze gebieden het Natura 2000-netwerk.

Hoe is het gesteld met de natuurkwaliteit in Oost-Vlaanderen?

De biologische waarderingskaart (BWK) geeft een beeld van de natuurkwaliteit. Ze brengt de vegetatie in kaart en duidt de biologische waarde aan van de aanwezige ecotopen (kleinste ecologisch onderscheidbare gebieden in het landschap). Dat gaat van 'biologisch zeer waardevol' tot 'biologisch minder waardevol'.

In Oost-Vlaanderen is 16,8% van de oppervlakte zeer waardevol of waardevol volgens de BWK. Dat percentage is lager dan het Vlaams gemiddelde. Het is cruciaal om deze natuur te behouden, want ze is vaak niet snel te vervangen.

Natuurgebieden als wapen tegen klimaatverandering

De BWK vormt ook de basis om gebieden met waardevolle leefgebieden en belangrijke dieren aan te duiden. Het rapport bespreekt de cijfers van enkele belangrijke natuurtypes, zoals natte natuur en bos.

Natte natuur - of wetlands - krijgt alsmaar meer aandacht. Denk aan moerassen, natte heide, veengebieden, natte graslanden en bossen, maar ook aan open water zoals poelen, vijvers, uitgegraven plassen, kunstmatige waterbekkens, rivieren en kanalen.

Wetlands zijn niet alleen belangrijk voor de natuur, maar leveren ook tal van diensten: ze ondersteunen landbouw, zorgen voor drinkwater, bieden recreatiemogelijkheden, beschermen tegen overstromingen en droogte, en helpen temperatuurschommelingen te dempen.

Toch verdween in Vlaanderen bijna driekwart van de natte natuur in de tweede helft van de 20ste eeuw. Dat kwam door drooglegging (bijvoorbeeld in polders), drainage, ophoging, verharding, grondwaterwinning en havenuitbreiding. Alleen diepe of kunstmatige plassen namen toe, vaak als gevolg van ontginning of de aanleg van havendokken.

In Oost-Vlaanderen was er rond 2015 nog 10.249,14 hectare aan wetlands over. In de jaren 1950-60 was dat nog 41.739,66 hectare. Dat betekent een afname van maar liefst 75%. Het natuurrapport vergelijkt de historische oppervlakte met de huidige situatie. Het verlies laat zien hoeveel ruimte er is voor herstel. Volgens de auteurs zou in theorie tot 88% van de oorspronkelijke wetlands in Vlaanderen hersteld kunnen worden als er een sterke beleidsinspanning komt.

Bossen zijn belangrijk voor de biodiversiteit en leveren cruciale diensten zoals verkoeling en koolstofopslag. Een groot en sterk netwerk van goed ontwikkelde bossen is essentieel om deze functies te beschermen tegen de impact van klimaatverandering.

In Oost-Vlaanderen bestaat 6,6% van de totale oppervlakte uit bos, tegenover 11% in het Vlaams Gewest. Op de kaart hieronder zie je hoe het aandeel bos in Oost-Vlaamse gemeenten zich verhoudt tot dat in andere Vlaamse gemeenten. Met uitzondering van Stekene en Liedekerke scoren alle Oost-Vlaamse gemeentes gemiddeld of laag.

Natuur en leefkwaliteit: een blik op nieuwe groennormen

Groen in de stad is cruciaal voor een goede leefkwaliteit. Daarom zijn er nieuwe Vlaamse groennormen (2024) opgesteld om dit meetbaar te maken. Deze normen volgen de 3-30-300-regel: elke woning zou 3 zichtbare bomen moeten hebben, minstens 30% van de omgeving moet uit ‘klimaatgroen’ bestaan, en er moet toegankelijk groen zijn binnen 300 meter. De kaart hieronder toont welke wijken in Oost-Vlaanderen het doel van 30% groen halen.

Duurzame toekomst voor natuurontwikkeling en -behoud

Natuur steunt op natuurlijke processen, maar niet elk natuurtype kan zonder menselijke hulp blijven bestaan. Heidegebieden en hooilanden zijn daar goede voorbeelden van. Ze zijn ontstaan door eeuwenlang beheer door de mens. Deze halfnatuurlijke natuurtypes zijn het resultaat van traditionele landbouw waardoor erg biodiverse leefgebieden ontstonden. Om deze zeldzame soorten te behouden, beheren we deze gebieden actief. Dat doen we bijvoorbeeld door ze te laten begrazen of gefaseerd te maaien. Zo zorgen we ervoor dat de biodiversiteit behouden blijft.

Sinds 2015 biedt het herziene Natuurdecreet in Vlaanderen een duidelijk wettelijk kader voor bos- en natuurbeheer. Het natuurbeheerplan is hierin een belangrijk document, waarin vier soorten beheerplannen worden onderscheiden.

Natuur beperkt zich niet tot reservaten, maar is overal om ons heen. Veel soorten proberen te overleven in de kleine ruimtes die onze ruimtelijke ordening overlaat. Dus zijn er overal wel kansen om leefgebieden uit te breiden en het groen-blauwe netwerk te versterken. Bijvoorbeeld door bermbeheerplannen of samenwerkingen met landbouwers via beheerovereenkomsten.